۱۴- آیا این گونه است که برخی می گویند: آیاتی در قرآن همچون آیه ۸۸ سوره انعام جبر را القا می نماید و اراده انسان نقشی در هدایت خود ندارد ؟

خداوند در آیه ۸۸ سوره مبارکه انعام چنین می فرمایند:

ذَلِکَ هُدَی اللَّهِ یَهْدِی بِهِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَلَوْ اَشْرَکُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ﴿﴾

این هدایت خداست که هرکس ازبندگان خودرا به خواهد یا آن‌را راهنمایی می‌کند و اگر آنها مشرک شوند اعمال نیکی که انجام داده اند نابود می گردد واز آن نتیجه نمی گیرند.

در پاسخ باید گفت  توجه ودقت به تفاوت (مَن) مفعولی و فاعلی دراین گونه موارد راه گشاست:

 1- مَن مفعولی: مَن که در این آیه آمده اگه مفعول باشد آیه این طور معنی می‌شد(خداوند کسی را که بخواهد هدایت می‌کند) ولی باتوجه به سایر آیات و حکیم و عادل بودن خدا قطعاً خواست خدا عادلانه و حکیمانه است به این معنا که او کسی را هدایت می کند که خود فرد می‌خواهد. در آیات دیگر موارد تایید فراوان بر این استنباط وجود دارد.

2-مَن فاعلی: اگر(مَن) را درآیه فاعل درنظر بگیریم نتیجه این طور می شود که خداوند هدایت را برای کسی می‌خواهد که خود فرد آن‌ را به خواهد؛ چرا که سنت الهی این است که فاعل نیکو را تایید و کمک نماید؛ بنابراین تا مردم نخواهند آثار هدایتی هادیان الهی در راس تمام ایشان بقیه الله در جوامع آشکار نخواهد شد.

به کوشش خانم شیخ الاسلام

منبع : کتاب ماء معین،‌دکتر اسدی گرمارودی، ص88