۱۵- «بقیه الله» به چه معناست؟

برای رسیدن به معنای «بقیه الله» لازم است آیاتی که واژه بقیه و مشتقات آن آمده مورد بررسی قرار گیرد.

برای عبارت بقیه الله سه معنا را میتوان در نظر گرفت:

۱- باقی مانده مادی خداوند

۲- باقی ماندن نسل خداوند

۳-آثار عنایت پروردگار که باقی می ماند و باعث رشد و هدایت انسان میگردد.

در مورد اول طبق آیه ۸۶ سوره هود قطعا منظور از باقی خداوند امر ظاهری و جسمانی نیست؛ زیراکه خدا نه جسم دارد و نه میتوان برای حضرت حق ضوابط فیزیکی و مادی مطرح نمود. معنای دوم نیز مانند معنای اول قابل پذیرش عقل نیست. زیرا برای ما روشن است خداوند فرزندی ندارد و باقی ماندن نسل از او ، معنایی نخواهد داشت.

خداوند در آیه 77 سوره صافات می فرماید:

وَجَعَلْنَا ذُرِّیَّتَهُ هُمُ الْبَاقِینَ ﴿﴾

و فرزندانش را همان بازماندگان (روی زمین) قرار دادیم.

بر اساس شواهد تاریخی می دانیم کسانی که پس از نزول عذاب بر قوم حضرت نوح باقی ماندند همگی از ذریه حضرت نبودند، علاوه بر این در آیه 46 سوره هود، خداوند پسر حضرت نوح را از اهل ایشان نمی داند. امام باقر (علیه‌السلام)  در تفسیر این آیه می فرمایند: «منظور از «باقین» در آیه که ذریه نوح نامیده می‌شود، حق، آثار ،کتاب پیامبری و ایمان نوح(ع) است که بعد از او برای مردم باقی ماند و هر کس که پس از نوح روی زمین باقی ماند، از فرزندان نوح(ع) نبود.»(تفسیر قمی، ج2، ص223)

آیه 248 سوره بقره معنای «بقیه الله» را روشن تر می سازد. مفسرین ذیل این آیه به ماجرای تاریخی صندوق اشاره می کنند که مردم به آن تبرک می جستند و مایه آرامش آنان بود.  در این آیه منظور از «بَقیّه مِمّا تَرَک» نسل حضرت موسی و هارون(ع)نیست و فرزندان ایشان در صندوق قرار نداشتند؛ بلکه  آنچه که در صندوق بوده است یادگاری‌های حضرت موسی(ع) همچون عصا و الواح ایشان بوده است؛ بنابراین در این آیه «بقیه» به معنای آن چیزی است که از جانب خدا برای نجات و هدایت مردم فرستاده شد.

در نتیجه طبق آیات و روایات و تحلیل عقلی و روایات «بقیه» به معنای آثار عنایت پروردگار است که می ماند و باعث رشد و هدایت انسانها می گردد و این همان معنای سوم است که مورد پذیرش عقل و قرآن است.

به کوشش خانم مجیدی

منبع: کتاب ماء معین،‌ دکتر اسدی گرمارودی، ص72