۲۰- حدّ پوشش و حجاب بانوان نزد فقهاء چیست؟

همان‌طور که بیان شد در قبال حفظ عفت و چشم در آقایان، رعایت حجاب و پاکدامنی در بانوان از مهمترین عوامل پاکی و رشد و تعالی در انسان‌هاست. فقها حدّ این پوشش و حجاب را بنابر بیان قرآن و فرمایش معصومین علیهم السلام چنین استنباط کرده‌اند:

یَجبُ سِترُ العَورتَین القُبُلُ وَ الدُبُرُ عَن کُلِّ مُکَلَفٍ مِنَ الرَّجُلِ وَ المَرأةِ، عَن کُلِّ اَحَدٍ مِن ذَکَرٍ او اُنثی، وَ لَو کان مُماثِلاً مَحرماً او غَیر مَحرم... . بَل یَجبُ السِترُ عَنِ الطفِل المُمَیز، خصوصاً المُراهِق... وَ یَجبُ سِترُ المَرأةِ تَمامَ بَدَنِها عَمَن عَدا الزَوج وَ المَحارمِ اِلّا الوَجهِ وَ الکَفینِ مَعَ عَدَمِ التَلَذُذ وَ الرِیَبةِ وَ اما مَعَهُما فَیَجبُ السِترُ (مستمسک العروه الوثقی، طباطبایی حکیم، ج5، صص 248-239)

 

واجب است هر مکلفی چه مرد و چه زن عورتین خود را از هر مرد و زنی و همچنین از مماثل خود (مرد از مرد، زن از زن) چه محرم و چه نامحرم بپوشاند... ، بلکه واجب است از طفل ممیز و به خصوص مراهق (در آستانه بلوغ) نیز خود را بپوشاند... و بانوان لازم است تمام بدن خود را به جز صورت و دستان (از انگشتان تا مچ) را در مقابل غیر محارم و همسر بپوشاند. البته اگر صورت و دست مورد لذت و ریبه (فراهم شدن زمینه گناه) قرار گیرد، پوشش آن‌ها نیز لازم است.

زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند، بلکه احتیاط واجب آن است که بدن و موی خود را از پسر نابالغ هم که خوب و بد را می‌فهمد و احتمال می‌رود که نگاهش به بدن زن موجب تحریک شهوتش شود بپوشاند؛ ولی زن می‌تواند صورت و دست‌هایش را تا مچ از مرد نامحرم نپوشاند، مگر در صورتی که بترسد به حرام بیفتد و یا دیگری را به حرام بیندازد که پوشانیدن در این دو صورت واجب است.

به طور خلاصه می‌توان گفت پوشش از دید اسلام چنین است:

الف) برای همه انسان‌ها در همه مواقع (جز همسران برای یکدیگر)، پوشیدن عورتین لازم است؛ در مقابل جنس مخالف یا موافق (مرد و زن، زن و زن، مرد و مرد حتی از بچه نزدیک به بلوغ و ممیز). این پوشش حداقل امتیاز بین انسان و حیوان است.

ب) پوشش بانوان، در شرایط زیر:

1- در مقابل نامحرم و نیز پسر بچه‌های نزدیک بلوغ و ممیز: پوشش کل بدن و مو لازم است جز صورت و از مچ دست تا انگشتان (بدون زینت و لذت‌جویی دیگران) و نیز پوشاندن یا آشکار ننمودن زینت‌های وجه و کفین (دو دست تا مچ)، هر نوع آرایش و پیرایش صورت، هر نوع آرایش ناخن، انگشتان با انگشتر، مچ دست با النگو، دستبند، ساعت زینتی و... .

2- پوشش در نماز: مانند پوشش و حجاب در مقابل نامحرم است؛ چه نامحرمی حضور داشته باشد و چه نباشد. (به استثناء روی پاها در صورت نبود نامحرم)

پس حکم مشترک پوشش برای هر زن و مرد عبارت است از؛

1- نهی از نظر کردن به عورتین هر کس (غیر از همسر)

2- امر به پوشاندن عورتین خود از هر کس (غیر از همسر)

اما حکم خاص بانوان؛ پوشش کل بدن از دید نامحرمان غیر از دستان (از مچ تا انگشتان) و صورت (بدون آرایش و پیرایش) است.

برخی افراد از فقها می‌پرسند:

الف) در صورتی که زن می‌داند مرد نامحرم به قصد لذت به صورت و دست‌های معمولی زینت نشده او نگاه می‌کند، آیا پوشاندن صورت و دست‌ها لازم است؟

در فرض مذکور، به نظر اغلب فقها پوشش آن واجب و بعضاً بنا بر احتیاط، پوشاندن آن لازم است.

ب) لاک ناخن بانوان در صورتی که در معرض دید نامحرم باشد حکمش چیست؟ آیا وضو و غسل با آن لاک صحیح است؟

به نظر مراجع، نشان دادن آن به نامحرم جایز نیست و وضو و غسل هم با آن صحیح نیست.

ج) آیا پوشیدن لباس‌هایی با رنگ روشن حرام است؟

به نظر همه مراجع: اگر باعث جلب توجه نامحرم و مفسده نشود، اشکال ندارد.

با توجه به معانی جلب توجه (منظور از جلب توجه این است که مدل دوخت و رنگ و جنس پوشش (لباس، کفش، عینک و...) یا رفتار انسان به گونه‌ای باشد که بیننده می‌خواهد به نگاه و توجهش ادامه دهد.)  و مفسده (مقصود از مفسده این است که نگاه کردن به شخصی یا فیلم و عکسی باعث به گناه افتادن انسان شود و فکر و ذهن وی را به سوی شهوت‌رانی بکشاند.) می‌توان چنین استنباط نمود اگر لباس به گونه ای باشد که زینت محسوب شود، مستور نمودن آن واجب است.

د) اگر روسری، بلوز و... به جهت رنگ روشن و جذابش زینت محسوب شود، آیا استفاده از آن در مقابل نامحرم جایز است؟

همه مراجع معتقدند اگر لباس به گونه‌ای باشد که عرفاً (در فقه منظور از عرف، عرف متدینین است. اگر کسی بخواهد بداند که یک نوع لباس خاص آیا زینت است یا خیر، باید ببیند افرادی که به احکام و موضوعات شرعی آگاهند، آن لباس را زینت می‌دانند یا نه، لذا نظر افرادی که نسبت به مسایل دینی آگاهی ندارند ملاک نیست.) زینت محسوب شود، استفاده از آن در مقابل نامحرم جایز نیست.

ه) پوشیدن جوراب نازک چه حکمی دارد؟

همه مراجع می‌گویند: اگر ظاهر پا در آن پیدا باشد، پوشیدن آن جایز نیست.

و) پوشیدن مانتوهایی که برجستگی‌های بدن (مانند سینه، پشت و...) را نمایان می‌سازد چگونه است؟

باز همه مراجع حکم کرده‌اند اگر باعث تهییج شهوت باشد جایز نیست.

ز) آیا پوشیدن کفش صدادار برای بانوان اشکال دارد؟

همه مراجع بر این امر معتقدند اگر باعث جلب توجه مرد نامحرم و مفسده شود، پوشیدن آن اشکال دارد.

ح) آیا زن وظیفه دارد در مقابل مردان فامیل که خویشاوندی نزدیک دارند خود را بپوشاند؟ (مثلاً در مقابل پسرخاله، پسردایی، پسرعمو و پسرعمه، برادرشوهر و...)

همه مراجع می‌گویند: آری، باید خود را بپوشاند و با سایر نامحرمان تفاوتی ندارند و نگاه آنان (مردان فامیل) بر بدن و موی زنان فامیل (دخترخاله،... زن برادر...) جایز نیست.

ط) آیا پوشاندن پشت و روی پا و زیر چانه در مقابل نامحرم واجب است؟

به نظر اغلب مراجع آری باید آن را از نامحرم پوشاند.

ی) آیا زن زیبا چهره وظیفه دارد چهره خود را بپوشاند؟

به نظر اغلب مراجع: اگر باعث جلب توجه مرد نامحرم شود، پوشش آن لازم است. البته مردان هم وظیفه دارند به او نگاه نکنند.

ک) آیا زن باید چهره آرایش کرده خود را از نامحرم بپوشاند؟

همه مراجع معتقدند آری، باید از نامحرم بپوشاند

ل) آیا زن باید سرمه چشم، صورت اصلاح نموده و ابروهای رنگ کرده را از نامحرم بپوشاند؟

به نظر اغلب فقها، باید آن را از نامحرم بپوشاند و اگر زینت محسوب شود به نظر همه فقها باید پوشیده شود.

م) آیا آرایش خیلی کم در حدی که صورت زن از بی حالی در بیاید اشکال دارد؟

به نظر اغلب مراجع، اگر به حدی باشد که زینت شمرده شود، باید آن را از نامحرم پوشاند.

ن) آیا لازم است زنان زیور آلات خود را بپوشانند؟

اغلب مراجع می‌گویند باید از دید مرد نامحرم، پوشانده شود.

س) آیا اگر انگشتر آشکار شود اشکال دارد؟

اگر انگشتر مشترک بین زن و مرد باشد (عقیق، دُرّ نجف و... بدون زینت خاص) آشکار شدندش اشکال ندارد؛ ولی اگر اختصاص به زن پیدا کرد اشکال دارد؛ چون لفظ «زینتهن» در آیه مطرح است.

ع) آیا لازم است زن خود را در مقابل بچه نابالغ بپوشاند؟

به نظر اغلب مراجع اگر خوب و بد را می فهمد و احتمال می دهد که نگاهش به بدن زن، موجب تحریک شهوتش (کودک نابالغ) شود، لازم است زن مو و بدن خود را از او بپوشاند.

ف) آیا زن می‌تواند بدون حجاب نزد عکاس نامحرم عکس بیندازد؟

همه مراجع فتوا داده‌اند خیر، جایز نیست.( کلیه پاسخ‌ها از کتاب‌های «توضیح المسائل مراجع مطابق با فتوای دوازده نفر از مراجع معظم» گردآوری بنی‌هاشمی خمینی و «احکام روابط زن و مرد ومسائل اجتماعی آنان» گردآوری معصومی (از صفحات 90 الی 150) اقتباس شده‌اند.)