۱۷- حق چشمان بر ما و وظیفه ما نسبت به دیدگانمان چیست؟

ارزش انسان به این است که از نعمت‌های وجودی خود بهره‌ی به‌جا ببرد و از جمله نعم الهی دیدگان هستند که بر مبنای اختیار هم می‌توان استفاده درست از آن‌ها نمود و هم ممکن است در مسیر خلاف به کار گرفته شوند.

لذا از امام سجاد علیه السلام است که:

حَقّ بَصَرِکَ فَغَضّهُ عَمّا لَا یَحِلّ لَکَ وَ تَرْکُ ابْتِذَالِهِ إِلّا لِمَوْضِعِ عِبْرَةٍ تَسْتَقْبِلُ بِهَا بَصَراً أَوْ تَسْتَفِیدُ بِهَا عِلْماً فَإِنّ الْبَصَرَ بَابُ الِاعْتِبَارِ.( تحف العقول، حرّانی، ص257؛ و با اندکی تفاوت در: مستدرک الوسائل، نوری، ج11، ص156)

حق چشمت این است که آن را از آنچه بر تو حلال نیست فرو بندى و خوارش نسازى (و به کارش نبرى) مگر براى جاى عبرت‌آموزى که دیده‏ات را بدان بینا کنى یا به وسیله آن از دانشى بهره ‏مند شوى؛ زیرا چشم دروازه عبرت‌آموزى است.

با توجه به توصیه امام سجاد علیه السلام وظیفه و مسئولیت ما چنین است:

 

1- پرهیز از نگاه حرام

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که حضرت عیسی علیه السلام به یارانش فرموده‌‍‌‌اند:

ایّاکُم و النَّظَرَةَ فإنّها تَزرَعُ فی قَلبِ صاحِبِها الشَّهوةَ وَ کَفی بِها لِصاحِبِها فِتنَةً ( تحف العقول، حرّانی، ص305 و ص502، وسائل الشیعة (آل البیت)، حر عاملی، ج20، ص192، بحارالانوار، مجلسی، ج101، ص41)

از نگاه حرام دوری کنید؛ زیرا چنین نگاهی در زمین دل شما بذر شهوت می‌پاشد و همین آغازی برای فرو افتادن در فتنه است.

پس باید از نگاه ناروا پرهیز کرد؛ چون این نگاه در قلب و دل انسان، هوا و هوس می‌رویاند و او را در معرض خطرات قرار می‌دهد.

 

2- عبرت‌آموزی با نگاه به‌جا

نگریستن به مناظر طبیعی جهان، می‌تواند نوعی پندآموزی برای انسان باشد، به طوری که اگر صحنه مطلوب و موزونی ببیند، آن صحنه بهترین مربی برای تدوین راه و رسم زندگی او باشد و اگر بهم ریختگی ببیند، آن را بهترین وسیله تنبّه و پرهیز و پروا از بی‌نظمی در زندگی خود بداند. امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند:

ما أکثَرَ العِبَرُ و أقَلُّ الاِعتِبارُ ( بحارالانوار، مجلسی، ج68، ص328، ح25؛ نهج البلاغة، سید رضی، ج4، ص72، ح297)

چقدر مناظر و صحنه‌های آموزنده و پندآموز فراوان است؛ اما چشم بصیرت که پند بگیرد و تنبه و توجه پیدا کند، بسیار نادر و کم است.

 

3- دانش‌اندوزی از طریق چشم

نفس علم و دانش در مکتب اسلام، از جایگاه ویژه و منزلت والایی برخوردار است و مهمترین وسیله و ابزار ظاهری برای کسب علم و دانش و ارتقاء مقام، چشم و نوع نگرش اوست. در دانش‌اندوزی و فراگیری علم، اهم ابزار و وسایل ظاهری، چشم انسان است. چشم یکی از حواسی است که در شناخت حسی و درک حقایق اشیاء مهمترین کارایی را داراست. معروف است که گفته‌اند:

مَن فَقَد حَساً فَقَد عِلمَاً ( تفسیر الرازی، ج5، ص9 و ج30، ص237؛ تفسیر الالوسی، ج1، ص136؛ شرح فصوص الحکم، قیصری رومی، ص716)

هر کس فاقد یکی از حواس باشد، به علم واقعی مربوط به آن حس نمی‌رسد.

 مثلاً واقعیت رنگ‌ها برای افراد نابینا به مقدار افراد بینا روشن و هویدا نیست. هر کس بتواند از طریق ابزار شناخت (حس، عقل، دل) به معرفت و آگاهی بیشتری دست یابد، قطعا بها و ارزش بیشتری خواهد داشت؛

زیرا امام صادق علیه السلام (از قول رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند:

اکثرُ النّاسِ قیمةً اکثَرُهُم عِلماً وَ اَقَلُّ النّاسِ قیمةً أَقَلُّهُم عِلماً ( میزان الحکمة، ری‌شهری، ج3، ص2066؛ بحارالانوار، مجلسی، ج1، ص164، ح1؛ میزان الحکمة، ری‌شهری، ج3، ص2066)

ارزشمندترین افراد کسانی‌اند که بیش از دیگران علم آموخته باشند و کم ارزش‌ترین افراد کسانی‌اند که از علم و دانش بهره‌ای کمتر داشته باشند.

همچنین حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند:

اِنَّما البَصیرُ مَن سَمِعَ فَفَکَّرَ وَ نَظَرَ فَابصَرَ وَ انتَفَعَ بِالعِبَر ( عیون الحکم والمواعظ، واسطی، ص178؛ غررالحکم و درر الکلم، تمیمی آمدی، ص55، ح481؛ محاسبة النفس، کفعمی، ص66)

بصیر و دانا کسی است که می‌شنود و اندیشه می‌کند، نگاه می‌کند و آگاهی می‌یابد و از عبرت‌ها سود و فایده می‌برد.

 

منبع: کتاب پنجاه پرسش و پاسخ در مورد چرایی حجاب، خانم شکرانی، ص 114