۱۱- آیا پوشش و حجاب مختص به دین اسلام است یا در ادیان گذشته نیز بوده است؟

تصاویر و اسناد بر جای مانده نشان می‌دهد که حجاب در تمام ادیان الهی وجود داشته؛ اما به مرور زمان و به تدریج این حکم نادیده گرفته شده است.

شکل 5، تصویر ملکه استر (همسر یهودی خشایار شاه) مربوط به قرن 5 قبل از میلاد است. (عفاف و حجاب در ادیان الهی، ص6)

شکل 5

تصویری از یونان باستان؛ قرن اول قبل میلاد، در شکل 6 مشاهده می‌شود.(کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه، ص7)

شکل 6

شکل 7، تصویر برجای مانده از زنان بازیگر ژاپنی است.(کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه، ص6)

شکل 7

نمونه‌ای از پوشش مسیحیان در رم باستان (سده چهارم میلادی تا قرون میانه) در شکل 8 قابل رؤیت است.(کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه، ص8)

شکل 8

نمونه‌های از پوشش زنان ایتالیایی در قرون میانه در شکل 9 مشاهده می‌شود.(کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه، ص8)

شکل 9

زنان انگلیسی در دوره رنسانس پوششی مانند شکل 10 داشتند.(کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه، ص10)

شکل 10

در شکل11، نقاشی‌ای از بانوی یهودی قرن 18 ام به تصویر کشیده شده است.(عفاف و حجاب در ادیان الهی، ص8)

شکل 11

نمونه‌هایی ازپوشش زنان فرانسوی در قرن نوزدهم میلادی در شکل 10 نمایش داده شده است.(کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه، ص20)

شکل 12

شکل 13، پوشاک عمومی بانوان زرتشتی در قرن 13 هجری را نمایش می‌دهد.(عفاف و حجاب در ادیان الهی، ص41)

شکل 13

جرجی زیدان، دانشمند معروف مسیحی در این‌باره می‌گوید:

اگر مقصود از حجاب، پوشاندن بدن به وسیله چادر، روسری و... است، این موضوع قبل از اسلام و حتی پیش از دین مسیح نیز در اروپا معمول بوده است.(فرهنگ البسه مسلمانان، دُزی، ترجمه هروی، ص129)

در کتاب عهد عتیق نیز آمده است که در عهد حضرت سلیمان؟ع؟ زنان علاوه بر پوشش بدن، روبند بر صورت می‌انداختند؛ ولی در زمان حضرت ابراهیم علیه السلام نیز حجاب رایج بود. باز در تورات آمده که نامزد حضرت اسحاق علیه السلام وقتی او را دید، بُرقع (بُرقع: روی‌بند ستور (فرهنگ لغت دهخدا)؛ روبنده (فرهنگ معاصر، صدری افشار، ص492)) بر صورت انداخت.(سفر پیدایش، باب 24، عبارت 66؛ «وی پاسخ داد: پسر سرور من است، با شنیدن این سخن ربکا با روبند خود صورتش را پوشانید.»)

مدارکی این چنین همگی بر وجود حجاب در ادیان گذشته دلالت دارند که به عنوان نمونه سه دین بزرگ یهود، مسیحیت و اسلام در این زمینه بررسی می‌شوند.

حجاب در دین یهود:

آنچه از کتاب یهودیان و متون فقهی آن و شهادت مورخین و اندیشمندان برمی‌آید این است که در حجابِ آیین یهود، سخت‌گیری‌های زیادی وجود دارد. یکی از مورخین در این‌باره می‌نویسد:

گرچه پوشش در بین اعراب مرسوم نبوده و اسلام آنرا به‏وجود آورد؛ ولی در ملل غیر عرب به شدیدترین شکل رواج داشت. در ایران و در بین یهود و ملّتی که از فکر یهود پیروی می‌کردند، حجاب به مراتب شدیدتر از آنچه در اسلام مطرح شده وجود داشت.(حجاب در اسلام، اشتهاردی، ص50)

ویل دورانت نیز در مورد پوشش زنان یهودی می‌گوید:

در طول قرون وسطی، یهودیان همچنان زنان خویش را با البسه فاخر می‏آراستند؛ لکن به آنها اجازه نمی‏دادند که با سر عریان به میان مردم روند. نپوشاندن موی سر، خلافی بود که مرتکب را مستوجب طلاق می‏ساخت. از جمله تعالیم شرعی یکی آن بود که مرد یهودی نباید در حضور زنی که موی سرش هویداست، دست دعا به درگاه خدا بردارد.(تاریخ تمدن، دورانت، ج12، ص62)

رعایت حجاب و حفظ عفت و پاکدامنی از جمله دستوراتی است که در دین یهود نسبت به آن تأکید بسیار شده است و می‌توان مواردی از استفاده روبنده و چادر را در تورات –کتاب مقدس یهودیان- یافت که نشان دهنده وجود حجاب در میان زنان یهودی بوده است. شواهدی از آن سفارشات نمونه‌های زیر است:

1- تورات، کتاب روت باب سوم، عبارت 15:

بوعز به آن زن گفت: چادری که بر تو است بیاور و بگیر. پس آن بگرفت و به او شش کیل جو پیموده، بر وی گذارد و به شهر رفت.

2- تورات، سفر پیدایش باب 38، عبارت 14و15:

(درباره عروس یهودا) پس رخت بیوگی را از خویشتن بیرون کرده، برقعی به رو کشیده و خود را در چادری پوشیده و به دروازه عینیام که در راه تمنه است، بنشست.

3- تورات، کتاب غزل‌های سلیمان، باب 4، عبارت 1:

اینک تو زیبا هستی ای محبوبه من، اینک تو زیبا هستی و چشمانت از پشت برقع، مثل چشمان کبوتر است.

4- تورات، کتاب اشعیا نبی، باب 3 عبارات20- 16:

در ملامت و سرزنش زنانی است که در راه رفتن و آشکار نمودن زینت‌آلات خود عشوه‌گری می‌نمایند:

خداوند زنان مغرور اورشلیم را نیز محاکمه خواهد کرد. آنان با عشوه راه می‌روند و النگوهای خود را به صدا در می‌آورند و با چشمان شهوت انگیز در میان جماعت پرسه می‌زنند. خداوند بر سر این زنان بلایِ گری خواهد فرستاد تا بی‏مو شوند. آنان را در نظر همه عریان و رسوا خواهد کرد. خداوند تمام زیورآلاتشان را از ایشان خواهد گرفت. گوشواره‌ها، النگوها، کلاه‌ها، عطردان‏ها، انگشترها و حلقه‌های زینتی. آری خداوند از همه این‌ها محرومشان خواهد کرد. به جای بوی خوش عطر، بوی گند و تعفن خواهد داد. تمام موهای زیبایشان خواهد ریخت و زیباییشان به رسوایی تبدیل خواهد شد.

5- در کتاب تلمود - یکی از مهم‌ترین کتاب‌های فقهی یهود- مواردی از حدّ حجاب ذکر شده و سخت‏گیری این آیین را تا آن حد نشان می‏دهد که اگر زنی از قوانین حجاب تخلف کند، مرد می‏تواند بدون پرداخت مهریه زن را طلاق دهد:

زنانی که در موارد زیر به رفتار و کردار آنها اشاره می‌شود، ازدواجشان باطل است و مبلغ کتوبا (مهریه) به ایشان تعلق نمی‌گیرد: زنی که از اجرای قوانین یهود سرپیچی می‌‌کند و فی المثل بدون پوشانیدن سر خود به میان مردان می‌‌رود، در کوچه و بازار پشم می‌ریسد و با هر مردی از روی سبکسری به گفتگو می‌پردازد و یا صدایش آنقدر بلند است که چون در خانه‌اش تکلم کند همسایگانش بتوانند سخنان او را بشنوند.(تلمود، میشنا کتوبوت، 7/6)

در عصر حاضر نیز نمونه‏هایی از این نوع سخت‏گیری‏ها در احکام پوشش دین یهود قابل پی‏جویی است. به طور مثال:

یعقوو یسرائل لوگاسی -یکی از علمای معاصر یهود- درباره حجاب در کتاب خود به نام «بت یعقوو» می‌نویسد:

لباس باید به حدی گشاد و آزاد باشد تا اندام بدن به هیچ عنوان در آن برجسته نگردد و کمربند بسته نشود. آستین‌ها باید تا مچِ دست را بپوشانند. گردن را باید از طرفین تا شروع شیب کتف از پشت و تا بالای استخوان جناغ در جلو بپوشاند (یعنی تمام دور گردن پوشانده شود)؛ حتی پاها باید پوشیده باشد و از پشت جوراب نباید پوست پا دیده شود و جوراب‌های عکس‌دار و با رنگ‌های تند ممنوع است. پوشش سر باید تمام موی سر را بپوشانند و آرایشی که باعث جلب توجه دیگران گردد، گناه بسیار بزرگی است.(بت یقوو، لوگاسی، ص110)

دکتر مناخیم برایر -پرفسور ادبیات در دانشگاه یشیوا- در کتاب «زنان یهودی در ادبیات ربّانی» می‌گوید:

همواره این سنت برای زنان یهودی وجود داشته است که با یک پوشش در مجامع بروند حتی این که تمام صورت را بپوشانند و تنها یک چشم را آزاد بگذارند.(Brayer, The Jewish Women in Rabinic Lieraure, P139)

همچنین یهودیان در کنیسه موهای خود را با روسری یا با کلاه گیس می‌پوشانند تا احترام به خداوند را نشان دهند.

دختر یهودی تا قبل از ازدواج حدود خاصی برای پوشش دارد. موی سر اگر مزین نباشد پوشش آن لازم نیست؛ اما پس از ازدواج باید حجاب داشته باشد تا مشخص باشد که متأهل است. طبق توصیه‌های اکید تعالیم تلمود دختر یهودی باید حوالی بلوغ ازدواج کند و پس از ازدواج، رعایت حجاب در مقابل همه مردان به جز پدر و شوهر بر او واجب است.

مطالب مذکور همگی نشان می‌دهد، زنان یهود نه تنها از برقع و چادر در آن دوران استفاده می‌نموده‌اند، بلکه طبق قوانین یهود عدم رعایت عفت و عشوه‌گری یکی از علل نزول بلا بوده و دارای مجازات خاص و مجوزی برای طلاق و محرومیت آنان از مهریه بوده است.

سخت‌گیری یهود در باب حجاب به حدّی است که شاهد مطالبی عجیب حتّی در دوره کنونی هستیم. به طور مثال، خاخام بارویمخان –خاخام صهیونیست- طی فتوایی، استفاده از ماشین لباسشویی اتوماتیک با دریچه جلو را برای زن‌ها ممنوع اعلام کرده و دلیل این امر را جلوگیری از ارتباط بین دو فرد مؤنث (زن و ماشین لباسشویی) برشمرد. پیش از این نیز این خاخام در فتوایی دیگر، تاکید کرده بود که زن‌ها حتماً باید با لباس، حمام بروند؛ زیرا به گفته وی بدن زن هر لحظه ممکن است در معرض معصیت قرار دارد. (به نقل از سایت شیعه نیوز، کد خبر93669، تاریخ انتشار 14 تیر 1394 (به نقل از سایت خبری دات مصر)  www.shia-news.com/fa/news/93669)

حجاب در دین مسیحیت:

در مسیحیت نیز همانند دین یهود، حجاب زنان امری واجب به شمار می‌آمده است. مادام دیالافوا در این‌باره می‌نویسد:

سیره عملی زنان مؤمنه مسیحی نشان‌گر رعایت حجاب و پوشش کامل بدن است و در تصاویری که از پوشاک مسیحیان و مردم اروپا در زمان‌های گذشته موجود است، زنان دارای لباسی بلند بوده‌اند و سر را نیز به خوبی می‌پوشاندند.(سفرنامه دیالافوا، ص221)

 مسیحیت نه تنها احکام شریعت یهود در مورد پوشش زنان را تغییر نداده است، بلکه در مواردی قدم را فراتر نهاده و زنان را شدیدتر به رعایت کامل پوشش و دوری از هرگونه آرایش ملزم می‌سازد. زنان مسیحی می‌کوشیدند همانند حضرت مریم علیها السلام موی سر خود را بپوشانند و با حجاب وارد جامعه شوند. همچنین از گذشته تا زمان حال زنان راهبه و قدیس یکی از کامل‌ترین حجاب ها را انتخاب می‌کردند. 

در ادامه تصاویری از زنان مسیحی مشاهده می‌شود:

شکل 14

شکل 15

تصاویر و متون به دست آمده گویای این حقیقت‌اند که در دین مسیحیت حجاب و پوشش کامل زنان، علامت و نشانه دین‌داری آنان بوده و عدم رعایت حجاب نوعی جلوه‌گری محسوب می‌شود که شخص را به وادی گناه می‌اندازد و برای بینندگان خطرناک است.

بخش‌های زیر نمونه‌ای از این متون است:

1- انجیل، رساله اول پولس به تیمونائوس، باب دوم، عبارات 13-9:

زنان نیز باید در طرز پوشاک و آرایش خود باوقار باشند. زنان مسیحی باید برای نیکوکاری و اخلاق خوب خود مورد توجه قرار گیرند، نه برای آرایش مو و یا آراستن خود به زیورآلات و لباس‌های پرزرق و برق. زنان باید در سکوت و اطاعت کامل به فراگیری مسایل روحانی بپردازند. اجازه نمی‌دهم زنان به مردان چیزی یاد دهند و یا بر آن‌ها مسلط شوند.

2- انجیل رساله اول پطرس، فصل سوم، عبارات 1- 6:

برای زیبایی به آرایش ظاهری نظیر جواهرات و لباس‌های زیبا و آرایش گیسوان توسل نجویید. بلکه بگذارید باطن و سیرت شما زیبا باشد. باطن خود را با زیبایی پایدار، یعنی با روحیه آرام و ملایم زینت دهید که مورد پسند خداست. این‌گونه خصایل در گذشته در زنان مقدس دیده می‌شد. ایشان به خدا ایمان داشتند و مطیع شوهران خود بودند.

3- انجیل، رساله اول پولس به قرنتیان، باب 11، عبارت 6:

اگر زن نمی‌خواهد موی سر خود را بپوشاند، باید موی سرش را بتراشد و اگر از این عمل خجالت می‌کشد، پس باید سر خود را بپوشاند.

4- انجیل رساله اول پولس به قرنتیان باب 11 عبارت 13- 17:

حال نظر خودتان در این‌باره چیست؟ آیا درست است که یک زن در یک جمع بدون پوشش سر دعا کند؟ آیا خود غریزه و طبیعت به ما نمی‌آموزد که سر زن باید پوشیده باشد؟ زیرا زن‌ها به موی بلند افتخار می‌کنند چون مو به عنوان پوشش به آنها داده شده است در حالی‌که موی بلند برای مردان عیب است. اما اگر کسی می‌خواهد در این‌باره بحث و مجادله کند، تنها چیزی که می‌توانم به او بگویم این است که ما همیشه این را تعلیم داده‌ایم که زن به هنگام دعا و یا نبوت باید سر خود را بپوشاند. تمام کلیساها نیز در این امر توافق دارند.

همچنین نظر دو مرجع مسیحیت و دو اسقف بزرگ، کلمنت و ترتولیان، درباره حجاب این است:

زنان باید کاملا در حجاب و پوشیده باشند، مگر آنکه در خانه خود باشند؛ زیرا فقط لباسی که او را می‌پوشاند، می‌تواند از خیره شدن چشم‌ها به سوی او مانع گردد. زن نباید صورت خود را عریان ارائه دهد تا دیگری را با نگاه کردن به صورتش وارد گناه کند. برای زنان مؤمن عیسوی در نظر خداوند پسندیده نیست که نزد بیگانگان به زیور آراسته گردند و حتی زیبایی طبیعی آنان نیز باید مخفی گردد؛ زیرا برای بینندگان خطرناک است.(زن و آزادی، حکیم الهی، ص53)

حجاب در دین زرتشت:

تاریخ نشان می‌دهد که زرتشتیان در طول تاریخ پوششی کامل داشته‌اند.

این پوشش معمولا شلوار، پیراهن و روسری بوده است که پیراهن آنها شبیه به پیراهن بانوان لُر در گذشته نزدیک بوده و شلوار آن‌ها نیز با شلوار بانوان کُرد آذربایجان غربی قرابت داشته است. روسری آن‌ها هم پارچه‌ای رنگین و با نقش و نگار به طول سه متر و نیم و عرض یک متر بوده است.(سالنمای 1372 انجمن زرتشتیان تهران، پوشاک باستانی ایرانیان، فصل پوشاک اقلیت‌های میهن من، ص265)

همچنین زرتشتیان دارای جامه مذهبی ویژه‌ای هستند که هر پسر و دختری پس از رسیدن به سن 15 سالگی باید آن را به تن کند. این لباس «سدره و کُشتی» (سدره: جامه دینی ویژه زرتشتیان است باید از نُه پاره پارچه سفید و نازک دوخته شده و در زیر پیراهن چسبیده به بدن پوشیده شود. کُشتی: کمربند باریکی بافته شده از پشم گوسفند که بر روی سدره به کمر بسته می‌شود. (کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه، ص51))  نام دارد که می‌تواند پوششی کامل برای زنان به حساب آید.»(کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه، ص51)

تاکید و سفارش موبدان زرتشت به حفظ حجاب و پوشش برگرفته از اصول اساسی این آیین در کتاب آسمانی «گاتا» است . اصولی کلی و عام چون امنیت کامل، ایجاب می‌کند که پیروان این آیین هم، پوشش و حجاب را رعایت کنند. همچنین اصل آزادی اقتضا می‌کند جهت عدم سلب آزادی دیگران و عدم تهییج قوه شهویه آنان پوشش و حجاب رعایت شود.(کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه ص50)

در کتب مقدس زرتشتیان تأکید شده که بر هر مرد و زن واجب است هنگام مراسم عبادی سر خود را بپوشاند. به طور مثال در«خرده اوستا» به تصریح چنین آمده:

همگان نامی ز تو برگوییم و همگان سر خود می‌پوشیم و آن گاه به درگاه دادار اهورا مزدا نماز می‌کنیم.(خرده اوستا، فصل آفرینگان دهمان)

همچنین بر پایه آنچه رستم شهرزادی (رستم شهرزادی: از مترجمین گاهان و متونِ مزدیسنا، موبد و موبدان‌موبدِسرشناسِ معاصر است. وی در سن ۸۷ سالگی و پس از ۶۵ سال پژوهش و پیشوایی دینی زرتشتیان (موبد موبدان) در ۲۳ اسفند ۱۳۷۸ خورشیدی چشم از جهان فرو بست.) -موبد موبدان- گفته ‌است، پوشش زن باید به گونه‌ای باشد که حتی یک تار موی او نیز آشکار نگردد.(کتابچه پوشش و عفاف حریم ریحانه، ص52)

بر اساس آموزه‌هاى دینى، یک زرتشتى مؤمن، باید از نگاه ناپاک به زنان دورى جوید و حتى از به کارگیرى چنین مردانى خوددارى کند. در اندرز آذربادماراسپند (آذرپاد مَهرَاسپندان یا آتورپات مَهرَسپندان (مارسپندان) موبدان موبد عهد شاپور ذوالاکتاف بود. وی قسمتی از اوستا را گرد آورد. کلمات قصار و پندهایی به زبان پهلوی بدو منسوب است.) - موبد موبدان- آمده است: مرد بدچشم را به معاونت خود قبول مکن.(سالنمای 1372 انجمن زرتشتیان تهران، ص10)

نتیجه اینکه؛

با توجه به بررسی مستندات تاریخی و آثار بر جای مانده از ادیان گذشته که در صفحات قبل گوشه‌ای از آن ارائه شد، نتیجه می‌گیریم که حجاب و پوشش هم مطابق ذات و فطرت پاک انسانی است و هم در همه ادیان الهی مورد توجه قرار گرفته و قوانین و مقررات خاصی برای آن وضع گردیده است تا آنجا که اجرای آن بر پیروانش لازم بوده و برای مخالفینش مجازات در پی دارد.

این نیز قابل توجه است که حضرت مریم -مادر حضرت عیسی- علیهما السلام که یکی از بانوان شاخص در ادیان گذشته بوده‌اند، هر کجا (حتی موزه‌ها) تصاویر و مجسمه‌ای از ایشان دیده می‌شود با پوشش کامل مو و اندام است. این در حالی است که با کمال تعجب می‌بینیم اغلب مدعیان مسیحیت و پیروان ایشان نه تنها حجاب را رعایت نمی‌کنند، بلکه حتّی در برخی مراکز علمی ممنوعیت حجاب را اعلام می‌دارند!

نمونه‌ای از تصاویر منتسب به حضرت مریم علیها السلام در شکل‌های 13 و 14 مشاهده می‌شود:

شکل 16

شکل 17