۲۵- آیا مو برای بانوان زینت است و باید پوشیده شود؟!

مسلم است که هیچ زینتی به اندازه مو، زینت نیست؛ به طوری که حتّی در بعضی از فرهنگ‌ها چنین بوده و هست که هرگاه می‌خواستند فردی را معیوب نمایند و یا به او توهین کنند، سرش را می‌تراشیدند. مو زینت صورت است و واقعیت این امر را می‌توان در مقایسه بین فرد مو دار و بی‌مو پی برد.

در هیچ کجا، هیچ کس نیست که منکر زینت بودن مو، گردن و سینه زنان باشد و همه بانوان بر این باورند که موهای سرشان جزء زینت‌های بدنی آنان است و از این رو سعی و تلاش در نگهداری آن دارند . آرایش و ایجاد رنگ خاص برای آن نیز دلیل دیگری بر زینت بودن موی سر زن است. آیا فکر کرده‌اییم که چرا خداوند دو بار در آیه 31 سوره مبارکه نور می‌فرماید:

﴿... وَ لاٰ یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ...﴾

به نظر می‌رسد تمام بدن زن زینت است؛ اما اولین زینت، موی سر و گریبان اوست؛ زیرا قرآن برای پوشش «مو» کلمه «خُمُر» (روسری) را به کار برده، یعنی وسیله‌ای که مو با آن پوشیده می‌شود. و برای پوشش گردن و سینه نیز جمله ﴿...وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلىٰ جُیُوبِهِنَّ...﴾ به کار رفته است؛ یعنی پایین روسری یا مقنعه، گردن و سینه را مستور نماید. و با قید ﴿...إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا...﴾ فاصله بین مو و گردن (صورت بدون زینت)، استثنا نموده است. هر چند اغلب فقها بر مبنای استنباط از برخی روایات و در مواقع خاص (مثلاً زیبایی چهره، مکان‌ها، زمان‌ها یا جوامع فاسد و در مقابل افراد فاسق) پوشش صورت را نیز به جهت احتیاط واجب نموده‌اند.

دومین زینت، سایر بدن اوست که با کلمه «إِلَّا» برای محارم، به تفاوت محرمیت آنان استثناء شده است.

با بررسی دومین حکم بانوان ﴿... وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ...﴾ (سوره نور، آیه 31) موضوع روشن‌تر می‌گردد.

دومین حکم خاص بانوان

دومین حکم خاص بانوان در این بخش از آیه بیان شده است که می‌فرماید:

﴿... وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلىٰ جُیُوبِهِنَّ...﴾( سوره نور، آیه 31)

... بانوان باید روسری‌های خود را بر سینه خود افکنند... (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود.)

ضَرب از مصدر ضرباً و از کلماتی است که با پسوند خاص معنی مخصوصی پیدا می‌کند. مثلاً: ضَرب الشیء به معنای حرکت داد است و ضَرب الزمان، یعنی وقت گذشت و ضرب الشیء بالشیء نیز به معنای در هم آمیخت و مخلوط کرد است.

خُمُر از ریشه خَمر (خمراً جمع خِمار) به معنای روسری، سربند، پوشش، مقنعه زنان و هر چیزی است که چیز دیگری را بپوشاند و معمولاً در مورد روسری به کار می‌رود؛ یعنی جامه‌ای که زن سر خود را می‌پوشاند و زاید را به سینه‌اش آویزان می‌کند.( تاج العروس، زبیدی، ج6، ص366؛ مجمع البحرین، طریحی، ج1، ص701-700)

جُیُوبِ از ریشه جاب، جیباً (جمع جیب) به معنای گریبان و یقه است.( تاج العروس، زبیدی، ج1، ص390؛ لسان العرب، ابن منظور، ج1، صص285 و 288؛ معجم مقاییس اللغة، ابن فارس، ج1، صص498-497)

با در نظر گرفتن این معانی لغوی، روایات وارده از معصومین علیهم السلام ( در کتب روایی و تفاسیر ذیل آیه مذکور) و شأن نزول آیه که می‌گوید: «زنان عرب معمولاً روسری خود را پشت گوش‌های خود قرار می‌دادند» می‌فهمیم خداوند برای تغییر این وضعیت و پوشش کامل مو و گردن می‌فرماید: ﴿... وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ...﴾

ترکیب «ضرب» با حروف جرّ «ب» و «علی»، یعنی در آمیختن روسری با گریبان یا آویختن اضافه روسری بر گریبان و سینه. بر این اساس، حکم چنین است: بانوان باید پایین مقنعه یا روسری خود را تا گریبان یا یقه بکشند تا موهای سر، زیر گردن و سینه کاملاً پوشیده گردد و همچون زنان عرب جاهلی زیر گردن و اطراف یقه یا گریبان آنان آشکار نباشد.

سومین حکم خاص بانوان

در سومین حکم خاصّ بانوان آمده:

﴿... وَ لاٰ یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّٰ مٰا ظَهَرَ مِنْهٰا وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلىٰ جُیُوبِهِنَّ وَ لاٰ یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّٰ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبٰائِهِنَّ أَوْ آبٰاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنٰائِهِنَّ أَوْ أَبْنٰاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوٰانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوٰانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوٰاتِهِنَّ أَوْ نِسٰائِهِنَّ أَوْ مٰا مَلَکَتْ أَیْمٰانُهُنَّ أَوِ اَلتّٰابِعِینَ غَیْرِ أُولِی اَلْإِرْبَةِ مِنَ اَلرِّجٰالِ أَوِ اَلطِّفْلِ اَلَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلىٰ عَوْرٰاتِ اَلنِّسٰاءِ...﴾ (سوره نور، آیه 31)

... بانوان زینت‌های خود را آشکار ننمایند، مگر برای شوهران خود یا پدران یا پدر شوهر یا پسران خود یا پسران شوهر یا برادران خود یا پسران برادران و پسران خواهران خود یا زنان خود (زنان مسلمان) یا کنیزان ملکی خویش یا مردانی که رغبت به زنان ندارند یا اطفالی که هنوز آگاهی یا قدرت بر مسائل جنسی (در ارتباط با بانوان) ندارند...(در پاسخ اجمالی موارد دوازده‌گانه در صفحه 22 مشخص شده است.)

بُعُولَت از کلمه بَعل، بِعال و بعوله به معنای شوهر، همسر و پرورش دهنده است و از این ماده، بَعلة به معنای همسر مرد است و فعل تَبَعَّلَت نیز یعنی خود را برای شوهر آراست و از همین ریشه، فعل تبعَّلَ، یعنی زن از شوهر خود فرمانبردار شد.

 آبَاء جمع کلمه أب و أبا، در اصل أبَو است؛ یعنی پدران و آباء، اَبون، اُبُّوَه به معنای پدر و مادر است. أَبْنَاء جمع ابن به معنای پسران است و ابن و ابنه، پسر و دختر را گویند. إِخْوَانِ نیز از اخو، أخا و اُخُو به معنای برادران نسبی است. نِسَاء، زنان و بانوان را گویند.

أَیْمَان جمع یمین به معنای طرف راست، دست راست، توانایی، سوگند و غلام و کنیز است.

الْإِرْبَةِ هم از اَرب و ارباً، یعنی حاجت، حیله، آرزو، میل، نیاز و ساقط شدن اعضاء را گویند. ارب جمع و به معنای بی‌عقل‌ها و دیوانگان است. اربة، حاجت شهوانی است که مردان را محتاج به ازدواج می‌کند و کلمه من الرجال بیان تّابعین است.( معجم مقاییس اللغة، ابن فارس، ج1، صص91-89؛ لسان العرب، ابن منظور، ج1، صص210-208؛ تاج العروس، زبیدی، ج1، ص298؛)

در این باره روایت شده که از حضرت امام محمد باقر علیه السلام درباره ﴿...أَوِ اَلتّٰابِعِینَ غَیْرِ أُولِی اَلْإِرْبَةِ مِنَ اَلرِّجٰالِ...﴾ سؤال شد. حضرت فرمودند:

الاحمَقُ الذّی لا یَاتیِ النِساء( الکافی، کلینی، ج5، ص523؛ وسائل الشیعة (آل البیت)، حر عاملی، ج20، ص204؛ بحار الانوار، مجلسی، ج101، ص34)

مردان احمقی (نادان، فاقد حس تشخیص) که تمایلی به زنان (از نظر شهوت جنسی) ندارند.

 و در جای دیگر فرمودند:

اَلاَحمَقُ المُولی عَلیهِ الذّیِ لایَاتیِّ النِساء( الکافی، کلینی، ج5، ص523؛ وسائل الشیعة (آل البیت)، حر عاملی، ج20، ص204؛ بحار الانوار، مجلسی، ج101، ص34)

مردان ابلهی که کار آنان را دیگری به عهده می‌گیرد و به هیچ وجه احساس جنسی به زنان ندارند.

بنابراین مراد از این «رجال» افراد سفیه و ابلهی هستند که تحت قیومیت دیگران هستند و شهوت مردانگی و طمعی به زنان ندارند و همچنین شامل مردان پیرِ از کار افتاده نیز می‌شود. مردانی که هیچ توجه شهوی به زنان ندارند. گرچه به قول «وندی شلیت» گاهی بعضی مردان حتی در سنین بالا هنوز به زنان به صورت خاصی توجه می‌نمایند؛ او می‌نویسد:

بسیار دیده‌ام دختر نوجوانی در ایستگاه یا فروشگاهی ایستاده است و با خوشحالی به جلو نگاه می‌کند، در حالی که یک مرد هفتاد ساله از پشت سر به لباس‌های بدن نمای او خیره شده است. اگر با این دختر صحبت کنی، احتمالاً می‌گوید: با این گونه پوشش شخصیت خود را نشان می دهد دارد با پوشش خود شخصیت خود را نشان می‌دهد؛ اما مردی که پشت سر او است دقیقاً برعکس این را می‌بیند؛ یعنی اجزای بدن او را که همه زنان دیگر هم دارا هستند.( دختران به عفاف روی می‌آورند، شلیت ،ص170)